Беларусь – адзіная краіна ў Еўропе, што выкарыстоўвае зняволенне ўласных грамадзян, якія пакутваюць на алкагалізм, наркаманію ці таксікаманію ў закрытых установах, дзе людзі практычна пазбаўленыя свабоды і абавязаныя прымусова працаваць. З постсавецкіх краінаў так званыя лячэбна-працоўныя прафілакторыі (ЛПП) яшчэ выкарыстоўваюцца толькі ў Туркменістане. Праваабаронцы і журналісты паразмаўлялі з тымі, хто ўтрымліваецца ў Светлагорскім ЛПП № 1 – самай старой у Беларусі ўстанове падобнага тыпу.
Варта адзначыць, што Светлагорскі ЛПП насамрэч з’яўляецца
не ўстановай, а рэспубліканскім вытворчым унітарным прадпрыемствам, пра што
сведчыць сайт
гэтага прадпрыемства. Ён прапануе досыць вялікі асартымент прадукцыі. То бок –
гэта камерцыйная структура, скіраваная на вытворчасць і артыманне прыбытку.
Вось толькі праца, якая выкарыстоўваецца на гэтым прадпрыемстве – прымусовая.
Акрамя таго, недалёка ад ЛПП у Светлагорскім раёне
размешчанае сельгаспрадпрыемства «Хутар-Агра», якое падначаленае Дэпартаменту выканання
пакаранняў МУС. І на ім таксама выкарыстоўваецца праца тых, каго змяшчаюць у
ЛПП.
Сюды кожную раніцу аўтобусам прывозяць некалькі дзясяткаў вязняў ЛПП. Іх накіроўваюць на працы па прыборцы вытворчых памяшканняў, фермаў, тых, хто мае адпаведную кваліфікацыю, могуць выкарыстоўваць у якасці слесараў на рамонце сельскагаспадарчых машын.
Менавіта тут і магчыма паразмаўляць з сядзельцамі ЛПП, хаця
і тут яны знаходзяцца пад пільнай аховай. Гэтыя людзі баяцца, што, калі пра іх
стасункі з правааабаронцамі і журналістамі без дазволу адміністрацыі ЛПП
даведаецца гэтая самая адміністрацыя, яны могуць атрымаць пакаранне. Таму
просяць іх не фатаграфаваць і не называць іх імёнаў і прозвішчаў ды іншых
прыкметаў, якія б дазволілі «вылічыць» тых, хто размаўляў з журналістамі і
праваабаронцамі.
«Калі ахарактарызаваць у двух словах
– гэта турма. Зона. Толькі з выхадам. Гэта ў нас называецца «расканвойка». Ніхто
нас там ад залежнасцяў не лечыць. Проста, як яны нам тлумачаць, мы ізаляваныя
ад грамадства. Хаця, нас у тое ж грамадства адпраўляюць працаваць. Задарма»,
– распавядае мужчына, з выгляду гадоў каля 40.
Насамрэч, за працу на тым жа сельгаспрадпрыемстве сядзельцам ЛПП ідзе нейкі
заробак. Але з яго вылічваюць сумы за харчаванне, за карыстанне вадой для
памыўкі ды іншыя камунальныя выгоды, калі такімі можна назваць тое, што
атрымліваюць зняволеныя ў ЛПП.
«Нам застаецца трохі грошай. Але мы
іх у руках не трымаем. На іх мы можам атаварыцца ў краме на тэрыторыі ЛПП.
Звычайна таго, што нам застаецца ад месячнага заробку, хапае на цыгарэты, пачак
гарбаты. Часам можна выкруціць на нейкія цукеркі», – дадае вязень.
Працу зняволеных у ЛПП выкарыстоўваюць не толькі МУСаўскае
сельгаспрадпрыемства, не толькі дзяржаўныя арганізацыі, але нават і прыватныя
прадпрыемствы і індывідуальныя прадпрымальнікі, якія могуць «купіць» сабе гэтых
работнікаў прыкладна за паўтысячы рублёў на месяц. Менавіта столькі плаціў на
рахунак ЛПП адзін са светалагорскіх прадпрымальнікаў, з якім нам удалося
паразмаўляць:
«Я штодня пад распіску браў іх з ЛПП, завозіў на працу, і ўвечары зноў пад распіску вяртаў на прахадную ЛПП. На працягу дня я адказваў за тое, каб гэтыя работнікі не ўцяклі. Але аднойчы адзін з іх не паспеў прыйсці на праверку і адміністрацыя вырашыла, што ён хацеў падацца ва ўцёкі, таму перастала са мной супрацоўнічаць», – распавёў прадпрымальнік.
Памяшканні, у якіх жывуць зняволеныя ў ЛПП, афіцыйна завуцца інтэрнатамі (па-расійску
- «общежития»), але насамрэч, гэта звычайныя «зонаўскія» баракі, падзеленыя на
секцыі, дзе размешчаныя вязні. У некаторых па 15 чалавек, у некаторых па 30, у
некаторых па 60, у некаторых і па 120. У залежнасці ад плошчы.
«Я раней быў у
ЛПП пад Наваградкам. У прынцыпе ў побыце ўмовы там і тут аднолькавыя. Кормяць
даволі цярпіма. Ёсць нейкія лекары, можа, не надта кваліфікаваныя, але могуць
аказаць нейкую першасную дапамогу ў выпадку праблемаў са здароўем. Калі штосьці
сур’ёзнае – могуць выклікаць «хуткую» і завезці ў гарадскую лякарню. Душ –
раз на тыдзень. Але, калі цябе своечасова не прывезлі з працы – можаш і не
паспець памыцца. У той жа час, тут ёсць такая практыка, што вас пазбаўляюць
элементарнага – разетак. Мне спачатку гэта дзіка было, што разеткі працуюць у
дзень два разы па гадзіне. Вы ўявіце: калі атрад 120 чалавек, а ў памяшканні 6
разетак, наколькі рэальна ўсім пагаліцца, проста згатаваць сабе гарбаты?!», – абураецца
іншы мужчына, які працуе побач.
«Мяне накіравалі ў ЛПП ужо ў трэці
раз. Раней я быў у Наваградку і ў Дзяржынску. Але ў рэжыме ў Светлагорску ўсё нашмат больш жорстка, чым там. За найменшае
парушэнне – ізалятар. Не надта добра паголены – пакаранне. Не паспеў своечасова
ўстаць у шыхт – пакаранне. За адмову ад працы, альбо ад прызначэння (такое
дзяжурства з прыборкай памяшканняў, дзе мы жывем, чыстка бульбы ці яшчэ нешта
такое) – таксама пакаранне. Ёсць у нас так званыя «рэжымныя
мерапрыемствы» – шыхтаванне, праверка,
паход у сталоўку. Ты павінен быць на іх абавязкова. Калі ты не паспеў, ці
адмовіўся, напрыклад, ісці ў сталоўку – таксама пакаранне. Калі ты трапляеш у
ізалятар – ты не трапляеш на тыя працы, адпаведна, нават на цыгарэты не
заробіш. Тады давядзецца спадзявацца толькі
на перадачы. Два
пакаранні – могуць дадаць тэрмін», – дадае яшчэ адзін вязень.
Таксама мужчыны распавялі, што за парушэнні на працы па-за межамі ЛПП, могуць пазбавіць гэтых працаў, і тады ты заўжды будзеш знаходзіцца «ў зоне» і працаваць на ўнутраных вытворчасцяў прадпрыемства – ад чысткі дратоў ад ізаляцыі і да збівання драўляных скрыняў.
У Светлагорскім ЛПП знаходзяцца людзі, якія не здзяйснялі аніякіх
злачынстваў. Для таго, каб туды трапіць, дастаткова атрымаць тры
адміністрацыйныя пакаранні за правапарушэнні ў стане алкагольнага ап’янення.
«Першы раз на мяне склалі пратакол за тое, што я ў прыгарадным лесе стаяў з сябрамі і піў піва. Лічыца, што я распіваў алкаголь у грамадскім месцы. За гэта мне далі штраф. Потым мяне аштрафавалі, калі я ішоў з гасцёў ад сябра нападпітку. Апошні раз мяне затрымалі падчас пераходу вуліцы ў неўстаноўленым месцы. Я таксама ішоў з гулянкі. І за гэта мне прызначылі штраф. А потым участковы склаў паперы, перадаў у суд, і суд за тры гэтыя выпадкі палічыў, што павінен год быць тут – далёка ад сям’і і дзяцей», – кажа жыхар Гродзенскай вобласці, які зараз утрымліваецца ў ЛПП.
Алена Маслюкова
Кіраўніца Светлагорскай філіі праваабарончага цэнтру «Вясна» Алена Маслюкова выказала сваё стаўленне
да існавання ў Светлагорску лячэбна-працоўнага прафілакторыя:
«Артыкулам
8 Міжнароднага пакту аб грамадзянскіх і палітычных правах прадугледжана, што
ніхто не мусіць прымушацца да прымусовай і абавязковай працы, акрамя катаржных
працаў у выглядзе пакарання паводле судовага прысуду за здзяйсненне злачынства.
Але тое, што адбываецца ў сістэме ЛПП у нашай краіне – гэта фактычна катаржныя
працы, з мінімальнай аплатай, якая не задавальняе нават найменшыя патрэбы
чалавека. Прычым, людзей прымушаюць да іх выканання не ў якасці пакарання за
нейкае злачынства ці парушэнне. За тыя парушэнні, якія яны здзейснілі ў стане
алкагольнага ап’янення, яны ўжо панеслі адказнасць, прадугледжаную
адміністрацыйным кодэксам – штрафы, альбо арышты. І атрымліваецца, што іх
нанова за тое самае караюць, прычым працяглым абмежаваннем волі і прымусовымі
працамі. З гледзішча правоў чалавека – гэта недапушчальна. А ў Светлагорскім
ЛПП №1 гэта ўсё робіцца з асабліва жорсткім рэжымам, таму што гэты ЛПП лічыцца
паказальным у сістэме гэтых устаноў Беларусі. Мы маем намер звярнуцца да
адміністрацыі ЛПП, ці, калі спатрэбіцца, у Дэпартамент выканання пакаранняў
МУС, каб палегчыць умовы знаходжання людзей у Светлагорскім ЛПП. У прыватнасці,
каб спыніць хаця б тыя ж абмежаванні на карыстанне электрычнасцю».
